Mariarade, voorheen Kloosterkolonie, is een wijk van de Nederlandse gemeente Heerlen, in het stadsdeel Hoensbroek. Zoals vele woonwijken in de regio is Mariarade tot stand gekomen tijdens de massale stroom arbeiders in de twintigste eeuw die in de steenkolenmijnen kwam werken. De oudste delen liggen rond de Emmastraat en het Emmaplein (vooroorlogse arbeidswoningen).
Ligging
Mariarade ligt in het noordelijke gedeelte van Hoensbroek, vlak naast Hoensbroek-Centrum. De wijk, die grotendeels op een helling ligt, wordt omsloten door een gedeelte van de N281 (Randweg), de Akerstraat-Noord, de Pastoorskuilenweg en de Kastanjelaan. De Kastanjelaan loopt parallel aan de oude spoordijk van het voormalige mijnspoor, die een duidelijke scheiding vormt tussen Mariarade en het centrum.
De buurt telt ongeveer 3.500 inwoners.
Geschiedenis
De wijk is ontstaan uit het voormalige gehucht Kouvenrade, tussen Hoensbroek en Amstenrade, waar voor de mijnwerkers van de Staatsmijn Emma aan het begin van de twintigste eeuw een nieuwe woonwijk (‘kolonie’) werd gebouwd. De wijk werd aanvankelijk aangeduid met de naam ‘Kloosterkolonie’, naar het naburige klooster van de Minderbroeders Conventuelen, en kreeg later de naam ‘Mariarade’.
Beschrijving
De oudste delen van Mariarade liggen rond de Emmastraat en het Emmaplein. Hier staan typische vooroorloge arbeiderswoningen. In de jaren vijftig en zestig verrezen grootschaliger woningbouwprojecten, bestaande uit sobere rijtjeswoningen. In enkele delen van de wijk staan voornamelijk (grote) vrijstaande woningen, in het bijzonder aan de Hommerterweg, de Patersweg en de Randweg. Aan de westelijke rand van de wijk staan twee midden jaren zestig gebouwde grote galerijflats, die mede dankzij hun hoge ligging vanuit de wijde omtrek te zien zijn. Waarom deze flats er gekomen zijn in de tijd dat reeds bekend was dat de staatsmijnen zouden sluiten en de wijk Mariarade deels zou leegstromen is onduidelijk. Hetzelfde geldt overigens voor de in de tachtiger jaren gebouwde woningen in de aanpalende wijk Mariagewanden.
De rijtjeswoningen uit de midden jaren vijftig werden via de door de Staatsmijnen ondersteunde woningcorporatie “Thuis Best” toegewezen aan mijnwerkers van de staatsmijn Emma. Het middenkader werd geacht een grotere woning, al dan niet vrijstaand, aan de Hommerterweg of de Randweg te gaan bewonen. Niet ieder kaderlid ((hoofd)opzichter)) hield zich overigens aan die ongeschreven code.
Ten behoeve van de sociale cohesie werd blijkens het Limburgs Dagblad van 11-5-1935 een door de minderbroeders-conventuelen opgerichte voetbalvereniging actief (RKVV Mariarade, in 2012 opgeheven wegens gebrek aan voldoende leden). Deze club speelde enkele malen in de derde klasse van het amateurvoetbal van de KNVB. Het voetbalterrein lag eerst nabij de kruising Patersweg – Hommerterweg, vanaf midden jaren zestig op het, inmiddels overwoekerde, verhoogde talud langs de Randweg.
In 1948 namen de paters het initiatief om een welpen- en verkennersgroep op te richten; Scouting St. Christoffel. Deze naam was afgeleid van pater Christophorus.
Minderbroeders-conventuelen-kloosterlingen verbonden aan de katholieke kerk (Heilig Hart) aan de rand van de wijk bedienden van oudsher de overwegend katholieke bevolking. De in de dertiger jaren gebouwde katholieke kerk (model Cuijpers) werd in 1962 om onduidelijke redenen afgebroken en enkele honderden meters verderop vervangen door de huidige moderne Heilig Hart kerk (inmiddels aan de eredienst onttrokken). In 1965 werd, nadat het verkennersgebouw was afgebrand, een nieuw HK voor Scouting St. Christoffel geopend, direct tegenover de kerk.
Aan het einde van de Paadweg werd begin jaren zestig een grote speeltuin, voorzien van modern speelmateriaal, geopend. Deze speeltuin was – en is – een centraal punt waar de jeugd samen kan komen en zich vermaakt. Een aantal jaren diende de in de winter toegevoegde overdekte schaatsbaan ook dit doel.
Aan de Amstenraderweg werden een katholieke jongens- en meisjesschool gebouwd (Sint Franciscusschool en St. Ceciliaschool, beide inmiddels afgebroken). De onderwijzers waren niet-geestelijken. De leerkrachten aan de St. Ceciliaschool waren tot eind jaren zestig nonnen, die niet altijd bekend stonden om hun didactische vaardigheden, maar meer om hun straffe regime en het voortrekken van leerlingen uit de hogere sociale klassen. In de tweede helft van de jaren zestig werd een derde lagere school voor jongens en meisjes gebouwd (de John F. Kennedyschool) omdat veel ouders het bezwaarlijk vonden dat leerlingen 4 x per dag de toen steeds drukkere Amstenraderweg moesten oversteken en de aanwas van leerlingen vooral kwam uit de nieuwbouw aan de noordkant kant van Mariarade. De school bevond zich aan de noordelijke rand van de wijk, met als hoofdonderwijzer de plaatselijk bekende Piet Boonstra. De St.Franciscusschool en de St.Ceciliaschool verloren toen in een klap een derde van hun leerlingen. Deze beide laatste scholen fuseerden tot de Alessandro Voltaschool. Uiteindelijk fuseerden beide scholen tot de huidige Regenboogschool. Aan de Kastanjelaan stond een protestantse school. De meeste protestantse mijnwerkers vestigden zich echter in Treebeek, een naburige mijnwerkerswijk.
Aan de oostelijke rand van Mariarade, langs de Akerstraat Noord, bij de kruising met de Hommerterweg en de Kastanjelaan en naast Treebeek lag het enorme mijncomplex van de Staatsmijn Emma. De koeltorens en het meer dan 60 meter hoge schachtgebouw van schacht 3 domineerden de oostelijke horizon van de wijk.
Vanuit vrijwel elk huis in Mariarade kon men de “koel” zien. Bij oostenwind moesten op maandagochtend de waslijnen eerst met een natte doek ontdaan worden van het mijnroet, voordat de was opgehangen kon worden. Dit verklaart ook waarom woningen in Mariarade die voor 1970 zijn gebouwd soms een zwarte, vervuilde aanblik bieden.
Het mijnspoor liep letterlijk vanuit de Emma in westelijke richting op een verhoogd talud langs de Kastanjelaan richting Nuth. Op de kruising Akerstraat Noord – Kastanjelaan lag een groot viaduct, waar het mijnspoor onderdoor liep. Ook boven de Amstenraderweg, vlakbij de kruising met de Voltalaan, was een viaduct gebouwd waar het mijnpoor overheen liep. Om onbegrijpelijke redenen heeft men niets, maar dan ook helemaal niets, van deze industriele erfenis bewaard. Het gezichtsbepalende schachtgebouw van de Emma is opgeblazen, de mijngebouwen en koeltorens zijn verwijderd, het mijnspoor is afgegraven en verwijderd. De omgeving is onherkenbaar veranderd. Op het voormalige Staatsmijn Emma-terrein en het traject van het mijnspoor zijn woningen gebouwd. De oosteljke horizon is nu leeg.
Mariarade was in de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw een welvarende arbeiderswijk, waar vanuit heel Nederland ingestroomde hardwerkende mijnwerkers met hun gezinnen hun geluk en inkomen zochten – en vaak ook vonden. Wie heden ten dage Mariarade terugziet, ontdekt een wijk, waarvan de bewoners niet in staat blijken basale voorzieningen op sociaal-economisch terrein overeind te houden (sportverenigingen, breed aanbod scholen, breed aanbod winkels, bioscoop, behoud industrieel erfgoed).
Voorzieningen / Verenigingen
Ondanks de ligging nabij het centrum van Hoensbroek kent de wijk nog enkele voorzieningen.
Rond de kruising Hommerterweg/Amstenraderweg liggen onder andere een bakker, een kapper, een friture en een sanitairspeciaalzaak. Vroeger was er ook een kleine kruidenier. Op de kruising Hommerterweg/Patersweg bevond zich in de zestiger jaren een kruidenier (De Gruyter). Deze is rond 1965 verdwenen. Op de kruising Paadweg/Bergplein bevond zich in de zestiger jaren een grote supermarkt van de familie Kleintjes, daarna een damesmodezaak welke eind 2023 de deuren sloot.
De inwoners van Mariarade winkelen van oudsher ook in het nabije centrum van Heerlen. Ook het culturele leven op het niveau van film, theater en muziek speelt zich in die stad af. Tot 1970 bevond zich in Mariarade een bioscoop (Luxor) aan de Akerstraat Noord, tegenover de Emma. Met de teloorgang van de staatsmijnen ging ook deze culturele voorziening ter ziele. Mariarade kende en kent nog steeds een redelijk bloeiend verenigingsleven. Te noemen valt een voetbalclub, handbal, korfbal, KAJ, KAV, Klosclub, Schietclub, Carnavalsvereniging Blauw-Wit, (vroeger CV De Koelkop), Scouting St. Christoffel, Gemengd zangkoor St. Jozef, Buurtvereniging Mariarade. De veldsporten zijn uit Mariarade verdwenen, verhuisd of opgeheven.
De kerk is gebouwd tussen 1961 en 1962. In de omgeving van de kerk bevinden zich een gemeenschapshuis, een brede school, het HK van St. Christoffel en een speeltuin. Nabij de kerk is in 1929 een kopie gebouwd van de Lourdesgrot. Deze grot, gelegen tussen de Heilig Hart kerk en de oude begraafplaats, werd tot in de vijftiger jaren druk bezocht als pelgrimsoord. Inmiddels is zij een door individuele gelovigen bezochte plaats van bezinning. In de jaren zestig is aan de Randweg (die toen nog ophield aan de top van de heuvel die uitzicht biedt over Vaesrade en de in de tachtiger jaren ten koste van een helling met akkerland en een authentieke holle weg gebouwde nieuwe wijk Mariagewanden) een nieuwe, nog in gebruik zijnde begraafplaats geopend.
In Mariarade bevindt zich ook een middelbare school voor havo en vwo, het St.-Janscollege.
Sinds midden jaren negentig van de vorige eeuw bestaat de Stichting Buurtgericht Werken Mariarade. Deze vrijwilligersorganisatie probeert, met financiële steun van de gemeente Heerlen, de sociale cohesie in de buurt op peil te houden en het verenigingsleven te ondersteunen.
In 2015 werd tijdens de jaarlijkse Buurtdag Mariarade het 100 jarig bestaansfeest van de buurt gevierd.